ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Απάντηση στο αίτημα παροχής πληροφοριών SA.33732 της Επιτροπής – Φορολόγηση των διαδικτυακών τυχερών παιγνίων στον ελληνικό νόμο περί ρύθμισης της αγοράς παιγνίων
Με έγγραφό της στις 17 Ιανουαρίου 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Επιτροπή), ζήτησε από την Ελληνική Δημοκρατία (ΕΔ) περαιτέρω πληροφόρηση σχετικά με ορισμένα ζητήματα που αφορούν i) τα παίγνια που προσφέρονται στην Ελλάδα, ii) το «Στοίχημα» και iii) την αποτίμηση της Deloitte ως προς την έκταση του αποκλειστικού δικαιώματος του ΟΠΑΠ.
Στη συνέχεια ακολουθεί η απάντηση της ΕΔ στο ως άνω αίτημα παροχής πληροφοριών.
I. Προσφερόμενα παίγνια
- 1. Τα 13 παίγνια που προσφέρονται από τον ΟΠΑΠ (με οποιοδήποτε μέσο και βάσει αποκλειστικών δικαιωμάτων) και τα άλλα παίγνια που είναι ανοικτά στον ανταγωνισμό (Νόμος 4002/2011 περί ρύθμισης της αγοράς παιγνίων) τελούν υπό συγκρίσιμο νομικό και πραγματικό καθεστώς;
- 2. Ειδικότερα, διευκρινίστε τον βαθμό στον οποίο αυτά τα παίγνια είναι παρόμοια, συγκρίσιμα, ισοδύναμα ή μπορεί να αντικαταστήσει το ένα το άλλο από την σκοπιά του καταναλωτή. Εάν θεωρείτε ότι τα παίγνια που προσφέρει ο ΟΠΑΠ και εκείνα που θα προσφέρουν οι ανάδοχοι αδειών διεξαγωγής τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου δεν είναι συγκρίσιμα, δώστε κατάλληλες εξηγήσεις.
Στις 18 Ιανουαρίου, η Επιτροπή διεύρυνε ανεπίσημα το ερώτημά της, ως εξής: Παρακαλείστε να παράσχετε τις ίδιες πληροφορίες και για τα πρόσθετα παίγνια που προσφέρει ο ΟΠΑΠ μέσω του δικτυακού του τόπου και να εξηγήσετε i) εάν τα εν λόγω παίγνια εμπίπτουν στο μονοπώλιο και/ή θα ανοιχτούν στον ανταγωνισμό, ii) εάν το πραγματικό και νομικό τους καθεστώς είναι συγκρίσιμο με εκείνο των «13» παιγνίων.
- 1. Εισαγωγή
Δεδομένου ότι τα ερωτήματα 1 και 2 της Επιτροπής στο ανεπίσημο έγγραφο της 17ης Ιανουαρίου 2012 και το ξεχωριστό ανεπίσημο ερώτημα της 18ης Ιανουαρίου 2012 όλα αφορούν τα παίγνια που προσφέρει ο ΟΠΑΠ και τις ενδεχόμενες ομοιότητές τους με τα παίγνια που προσφέρουν άλλες επιχειρήσεις, η ΕΔ θα απαντήσει συνολικά στα εν λόγω ερωτήματα.
Έτσι, στη συνέχεια ακολουθεί i) μια επισκόπηση των παιγνίων που προσφέρει ο ΟΠΑΠ, ii) μια επισκόπηση των παιγνίων που εν δυνάμει είναι ανοικτά στον ανταγωνισμό κατά τον Ν. 4002/2011 και iii) η εκτίμηση της ΕΔ σχετικά με το ερώτημα εάν τα 13 παίγνια του ΟΠΑΠ (ή οποιοδήποτε από αυτά) «είναι παρόμοια, συγκρίσιμα, ισοδύναμα ή μπορεί να αντικαταστήσει το ένα το άλλο» (ή εάν το πραγματικό και νομικό τους καθεστώς είναι συγκρίσιμο) σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο (διαδικτυακό) τυχερό παίγνιο, από τη σκοπιά του καταναλωτή.
- 2. Επισκόπηση των παιγνίων που προσφέρει ο ΟΠΑΠ
Το αποκλειστικό δικαίωμα του ΟΠΑΠ βάσει της Σύμβασης Παραχώρησης της 15ης Δεκεμβρίου 2000 (Σύμβαση Παραχώρησης) περιλαμβάνει τα 13 παίγνια «ΤΖΟΚΕΡ», «ΛΟΤΤΟ», «ΠΡΟΤΟ», «ΠΡΟΠΟ», «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ», «EXTRA 5» (ή «Αριθμολαχείο 5 από 35»), «ΚΙΝΟ», «SUPER 3», «SUPER 4», «BINGO LOTTO», «Προγνωστικά Αγώνων Μπάσκετ», «Προγνωστικά Αγώνων Ομαδικών Αθλημάτων» και «Στοίχημα» (προκαθορισμένης ή μη απόδοσης) (Αποκλειστικό Δικαίωμα).
Τα εννέα (9) από τα προαναφερθέντα 13 παίγνια είναι σήμερα σε λειτουργία. Αυτά είναι τα «ΤΖΟΚΕΡ», «ΛΟΤΤΟ», «ΠΡΟΤΟ», «ΠΡΟΠΟ», «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ», «EXTRA 5» (ή «Αριθμολαχείο 5 από 35»), «ΚΙΝΟ», «SUPER 3». Τα άλλα τέσσερα (4) παίγνια, δηλ. τα «SUPER 4», «BINGO LOTTO», «Προγνωστικά Αγώνων Μπάσκετ», «Προγνωστικά Αγώνων Ομαδικών Αθλημάτων» δεν προφέρονται πλέον από τον ΟΠΑΠ και ακόμη εκκρεμεί εάν και πότε οποιοδήποτε από αυτά τα παίγνια θα διατεθεί στην αγορά.
Όπως επισημάνθηκε και από την Επιτροπή, ορισμένα παίγνια διαφημίζονται στον δικτυακό τόπο του ΟΠΑΠ με άλλες ονομασίες από αυτές που προαναφέρθηκαν. Αυτά είναι τα τρία «Monitor games» με τις ονομασίες «Races», «Powerspin» και «Bowling», καθώς και τα πέντε παίγνια «Go Lucky» με τις ονομασίες «Balloons», «Goal», «Crazy Bingo», «Flipper Drop» και «Ducklings». Τα παίγνια «Monitor» και «Go Lucky» είναι αμφότερα παραλλαγές του «Στοιχήματος». Επί του παρόντος υπάρχουν τρεις παραλλαγές παιγνίων στοιχηματισμού που προσφέρονται στο πλαίσιο της άδειας διεξαγωγής του «Στοιχήματος (προκαθορισμένης ή μη απόδοσης)»: i) Το «Πάμε Στοίχημα» (στοιχηματισμός επί αθλητικών γεγονότων), ii) τα «Monitor games» (στοιχηματισμός επί πραγματικών ή εικονικών γεγονότων που εμφανίζονται σε οθόνες στα πρακτορεία του ΟΠΑΠ) και iii) τα παίγνια «Go Lucky» (στοιχηματισμός επί εικονικών γεγονότων που εμφανίζονται σε οθόνες στα πρακτορεία του ΟΠΑΠ).
Στο παρόν συνάπτεται (ως Παράρτημα 1) ένας πίνακας με την περιγραφή στην πράξη καθενός από τα 13 παίγνια που απαριθμούνται ανωτέρω.
3. Επισκόπηση των παιγνίων που είναι ανοικτά στον ανταγωνισμό βάσει του Ν. 4002/2011
Επί του παρόντος δεν υπάρχει εξαντλητικός κατάλογος παιγνίων για την διεξαγωγή των οποίων μπορεί να παραχωρηθεί άδεια και τα οποία είναι ανοικτά στον ανταγωνισμό (μέσω διαδικτύου) βάσει του Ν. 4002/2011. Σύμφωνα με το άρθρο 45 του νόμου, η χορήγηση αδειών για τη διεξαγωγή τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου ανήκει στη δικαιοδοσία του ελληνικού Δημοσίου, αλλά έως σήμερα η ΕΔ δεν έχει πλήρη στρατηγική για το ποια παίγνια θα διεξάγονται εκτός του μονοπωλιακού πλαισίου και με ποιον τρόπο θα πραγματοποιείται η χορήγηση των αδειών για τη διεξαγωγή παιγνίων μέσω διαδικτύου. Κατά συνέπεια, μόνο προκαταρκτικές παρατηρήσεις μπορεί να γίνουν ως προς τα τυχερά παίγνια που μπορεί να θεωρηθεί ότι διατίθενται για χορήγηση άδειας βάσει του Ν. 4002/2012.
Πέρα από το «Στοίχημα», που θα τεθεί στον ανταγωνισμό μέσω διαδικτύου στην περίοδο μεταξύ 13 Οκτωβρίου 2020 και 12 Οκτωβρίου 2030 (Περίοδος Παράτασης), σύμφωνα με την Προσθήκη στη Σύμβαση Παραχώρησης μεταξύ της ΕΔ και του ΟΠΑΠ της 12ης Δεκεμβρίου 2011 (Προσθήκη) για κανένα από τα παίγνια που εμπίπτουν στο Αποκλειστικό δικαίωμα του ΟΠΑΠ δεν θα χορηγηθεί άδεια παραχώρησης σε τρίτο πάροχο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παίγνια που καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ, όπως ορίζεται ανωτέρω, και με την επιφύλαξη της διακριτικής ευχέρειας της ΕΔ όσον αφορά την έκταση και τον χρόνο της διαδικασίας χορήγησης αδειών για τη διεξαγωγή τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου βάσει του Ν. 4002/2012, τα παίγνια για τα οποία μπορεί να χορηγηθεί άδεια σε τρίτους διαδικτυακούς παρόχους σύμφωνα με τον ως άνω νόμο μπορεί, ενδεικτικά, να περιλαμβάνουν:
- το διαδικτυακό «Στοίχημα (προκαθορισμένης ή μη απόδοσης)» από τις 13 Οκτωβρίου 2020 (για μια περιγραφή των διαφορετικών παραλλαγών του «Στοιχήματος», βλ. τον πίνακα του Παραρτήματος 1) και
- τα διαδικτυακά ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο, όπως π.χ. τα (ζωντανά) πρωταθλήματα πόκερ, που επί του παρόντος δεν προσφέρονται από τον ΟΠΑΠ.
Πρέπει να επισημανθεί ότι σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 010010/2011 (ΦΕΚ Β' 2503) του Υπουργού Οικονομικών με την οποία χορηγείται στον ΟΠΑΠ άδεια για παιγνιομηχανήματα (VLT) (Άδεια VLT) και την αντίστοιχη σύμβαση μεταξύ της ΕΔ και του ΟΠΑΠ της 4ης Νοεμβρίου 2011 (Σύμβαση VLT), για τα παίγνια τύπου καζίνο των οποίων τα αποτελέσματα παράγονται (μόνο) με γεννήτρια τυχαίων αριθμών (random number generator – RNG) δεν πρόκειται να χορηγηθούν άδειες για τη διεξαγωγή τους μέσω διαδικτύου από καμία επιχείρηση. Αυτός ο περιορισμός αποσκοπεί στη διασφάλιση της ισχύος του μονοπωλίου του ΟΠΑΠ στα VLT και θα ισχύει καθ’ όλη τη διάρκεια της αποκλειστικής Άδειας VLT που έχει χορηγηθεί στον ΟΠΑΠ.
4. Συγκρισιμότητα νομικού και πραγματικού καθεστώτος
Πρώτον, όσον αφορά τη συγκρισιμότητα του νομικού καθεστώτος, η ΕΔ θα ήθελε να επισημάνει ότι ο ΟΠΑΠ, ως οργανισμός που λειτουργεί με την ιδιότητα του νόμιμου αποκλειστικού αδειούχου σε αγορές που δεν είναι ανοικτές στον ανταγωνισμό (υπό τον αυστηρό κανονιστικό και διαχειριστικό έλεγχο του Δημοσίου), δεν μπορεί να θεωρηθεί λογικά ότι τελεί υπό συγκρίσιμο νομικό καθεστώς με τις άλλες επιχειρήσεις που λειτουργούν σε ελεύθερους τομείς της αγοράς και δεν τελούν υπό τον ίδιο έλεγχο με τον ΟΠΑΠ.
Όπως είναι γνωστό στην Επιτροπή, η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ έχει κρίνει ότι «βάσει της ιδιαίτερης φύσης και κανονιστικής ρύθμισης των υπηρεσιών τυχερών παιγνίων», η Norsk Tipping AS που έχει το μονοπώλιο τυχερών παιγνίων στη Νορβηγία δεν τελεί υπό νομικό και πραγματικό καθεστώς συγκρίσιμο με εκείνο που διέπει ορισμένους ανταγωνιστικούς παρόχους υπηρεσιών τυχερών παιγνίων.[1] Στην ΕΔ, όπως και στη Νορβηγία, οι υπηρεσίες τυχερών παιγνίων θεωρείται ότι έχουν ιδιαίτερη φύση και διέπονται από ειδικές ρυθμίσεις, οι οποίες μεταξύ άλλων προβλέπουν ότι στις περιοχές που καλύπτονται από μονοπώλια κατά κανόνα δεν επιβάλλονται φόροι επί των μεικτών εσόδων από τα τυχερά παίγνια. Αντί για φόρο επί των μεικτών εσόδων από τα τυχερά παίγνια, ο ΟΠΑΠ καταβάλλει σημαντικά ποσά ως αντιπαροχή για τα αποκλειστικά του δικαιώματα[2] και συνεπώς υπάγεται σαφώς σε «άλλης μορφής επιβάρυνση» (όπως στην περίπτωση της Norsk Tipping AS, της οποίας τα κέρδη δεσμεύονται υπέρ αθλητικών, πολιτιστικών, ανθρωπιστικών και κοινωνικών σκοπών).
Δεύτερον, στο παρόν η ΕΔ θα αναφερθεί στη συγκρισιμότητα του νομικού και πραγματικού καθεστώτος των αντίστοιχων τυχερών παιγνίων ενόψει της νομολογίας που αφορά τους τύπους τυχερών παιγνίων που συμπεριλαμβάνονται στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ, καθώς και των άλλων παιγνίων για τα οποία μπορεί να χορηγηθεί άδεια για ανταγωνισμό μέσω διαδικτύου βάσει του Ν. 4002/2011, δηλαδή:
- τυχερά παίγνια που μπορεί να χαρακτηριστούν παίγνια κλήρωσης αριθμών («ΤΖΟΚΕΡ», «ΛΟΤΤΟ», «ΠΡΟΤΟ», «EXTRA 5», «ΚΙΝΟ», «SUPER 3», «SUPER 4» και «BINGO LOTTO», όλα υπό το αποκλειστικό δικαίωμα του ΟΠΑΠ, διαδικτυακά και επίγεια),
[1] Απόφαση 492/09/CÜL της Εποπτεύουσας Αρχής της ΕΖΕΣ της 2ας Δεκεμβρίου 2009 επί της καταγγελίας της Norsk Lotteridrift ASA κατά της εικαζόμενης κρατικής ενίσχυσης υπέρ της Norsk Tipping AS (ΝΟΡΒΗΓΙΑ).
[2] Όπως προαναφέρθηκε, η αντιπαροχή που οφείλει να καταβάλλει ο ΟΠΑΠ για το Αποκλειστικό Δικαίωμά του ανέρχεται περίπου σε 323 εκατομμύρια ευρώ για την περίοδο έως τις 12 Οκτωβρίου 2020, και σε 375 εκατομμύρια ευρώ και στο 5% των αντίστοιχων μεικτών εσόδων από τα τυχερά παίγνια για την Περίοδο Παράτασης.
- 12 Οκτωβρίου 2020 (σύμφωνα με την Προσθήκη) και στη συνέχεια μπορεί να ανοιχτεί με τη χορήγηση αδειών σε τρίτους, στο διαδικτυακό κανάλι διανομής,
- τα επονομαζόμενα «αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων» («ΠΡΟΠΟ», «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ», «Προγνωστικά Αγώνων Μπάσκετ» και «Προγνωστικά Αγώνων Ομαδικών Αθλημάτων», όλα υπό το αποκλειστικό δικαίωμα του ΟΠΑΠ, διαδικτυακά και επίγεια) και
(iii) (διαδικτυακά) ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο, εκ των οποίων κανένα δεν προσφέρεται από τον ΟΠΑΠ και μπορεί να είναι επιλέξιμα για τη χορήγηση άδειας διεξαγωγής τους μέσω διαδικτύου σε τρίτους από την αρχή, σύμφωνα με τον Ν. 4002/2011, όπως π.χ. τα πρωταθλήματα πόκερ.[1]
α) Παίγνια κλήρωσης αριθμών
Μια περιγραφή των χαρακτηριστικών των παιγνίων κλήρωσης αριθμών του ΟΠΑΠ περιλαμβάνεται στο Παράρτημα 1. Όλα τα παίγνια κλήρωσης αριθμών που προσφέρει επί του παρόντος ο ΟΠΑΠ («ΤΖΟΚΕΡ», «ΛΟΤΤΟ», «ΠΡΟΤΟ», «EXTRA 5», «ΚΙΝΟ» και «SUPER 3») είναι αμιγώς τυχερά παίγνια, με την έννοια ότι δεν απαιτείται καμία δεξιότητα εκ μέρους του παίκτη (ούτε μπορεί να θεωρηθεί ότι η ατομική εμπειρογνωμοσύνη μπορεί να επηρεάσει τις πιθανότητες νίκης σε κανένα βαθμό, σε αντίθεση με τα παίγνια στοιχηματισμού και με πολλά παίγνια τύπου καζίνο).
Η ΕΔ δεν έχει υπόψη της κάποια μελέτη επιπολασμού που να αναλύει τα συνήθη προφίλ των ελλήνων παικτών τυχερών παιγνίων. Ωστόσο, η ΕΔ πιθανολογεί ότι κατά μέσο όρο αυτοί οι τύποι παιγνίων κλήρωσης αριθμών προσελκύουν γενικά ομάδες πελατών μεγαλύτερης ηλικίας σε σχέση με τα παίγνια στοιχηματισμού σε αθλητικά γεγονότα ή τα διαδικτυακά παίγνια τύπου καζίνο.[2] Επίσης, κατά την άποψη του ΟΠΑΠ, οι πελάτες των παιγνίων κλήρωσης αριθμών του ΟΠΑΠ είναι εξαιρετικά απίθανο να θεωρούν ότι αυτά τα παίγνια μπορεί να υποκατασταθούν από τους τύπους παιγνίων που μπορεί να διατεθούν για χορήγηση αδειών σε τρίτους, όπως ο στοιχηματισμός μέσω διαδικτύου και τα παίγνια τύπου καζίνο, αντίστοιχα.[3] Ο στοιχηματισμός π.χ. σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου ή η συμμετοχή σε ένα ζωντανό πρωτάθλημα πόκερ είναι σαφώς πολύ διαφορετικές δραστηριότητες από τη συμπλήρωση ενός δελτίου «ΛΟΤΤΟ». Κατά την κρίση της ΕΔ, αυτά τα παίγνια σαφώς δεν είναι ισοδύναμα (και ούτε καν παρόμοια).
Με εξαίρεση το «BINGO» (το οποίο ο ΟΠΑΠ δικαιούται να διαθέσει στην αγορά βάσει της άδειας «BINGO LOTTO», αλλά ακόμη δεν το έχει πράξει), τα περισσότερα παίγνια κλήρωσης αριθμών όπως αυτά που εμπίπτουν στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ δεν διατίθενται ευρέως μέσω διαδικτύου στην Ελλάδα. Επιπλέον, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα παίγνια κλήρωσης όπως αυτά που προσφέρει ο ΟΠΑΠ συχνά λειτουργούν υπό καθεστώς κρατικού μονοπωλίου, ακόμη και εάν άλλα τμήματα των αγορών τυχερών παιγνίων έχουν απελευθερωθεί (ή βρίσκονται σε διαδικασία απελευθέρωσης) (αυτό ισχύει π.χ. στη Γερμανία). Μένει να διαπιστωθεί εάν και σε ποιο βαθμό ο ΟΠΑΠ θα προσφέρει τα εν λόγω παίγνια μέσω διαδικτύου.
[1] Υπό τον όρο ότι το αποτέλεσμα του παιγνίου δεν παράγεται (μόνο) με γεννήτρια τυχαίων αριθμών (RNG) (όπως προαναφέρθηκε, η Άδεια VLT προβλέπει ότι εάν το αποτέλεσμα παράγεται με γεννήτρια τυχαίων αριθμών τα εν λόγω παίγνια δεν επιτρέπεται να προσφέρονται μέσω διαδικτύου από καμία επιχείρηση, συμπεριλαμβανομένου του ΟΠΑΠ).
Συγκριτικά, επισημαίνεται ότι σύμφωνα με τη βρετανική έρευνα επιπολασμού τυχερών παιγνίων (British Gambling Prevalence Survey) του 2010 (ενότητα 3.2.1, πίνακας 3.1, όπως διατίθεται στη διεύθυνση http://www.gamblingcommission.gov.uk), η UK National Lottery (που εκμεταλλεύεται παίγνια όπως τα «Lotto», «Th
[3] Η δυνατότητα υποκατάστασης μεταξύ π.χ. του «ΛΟΤΤΟ» και των «αμοιβαίων παιγνίων προγνωστικών αθλητικών αγώνων» που προσφέρει ο ΟΠΑΠ, όπως αναφέρεται στην ενότητα γ) κατωτέρω, ενδέχεται να είναι περιορισμένη.
Σε αυτό το πλαίσιο, σαφώς υπάρχουν σημαντικά πραγματικά χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τα παίγνια κλήρωσης αριθμών που εμπίπτουν στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ από τα παίγνια που μπορεί να ανοιχτούν για χορήγηση αδειών σε τρίτους βάσει του Ν. 4002/2012 (βλ. κατωτέρω).
Η ΕΔ επισημαίνει ότι αυτή η διάκριση μεταξύ των παιγνίων κλήρωσης αριθμών και των άλλων τύπων τυχερών παιγνίων έχει έρεισμα στη νομολογία από διάφορους τομείς του δικαίου του ανταγωνισμού. Όπως αναλύεται στη συνέχεια, η νομολογία έχει κρίνει ότι:
- τα παίγνια κλήρωσης αριθμών που προσφέρει ο ΟΠΑΠ δεν ανήκουν στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος όπως π.χ. τα παιγνιομηχανήματα, το πόκερ ή ο στοιχηματισμός και
- η διαδικτυακή και η επίγεια παροχή των ως άνω παιγνίων κλήρωσης αριθμών μπορεί να ανήκουν στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος.
Στη συγχώνευση Lottomatica/GTECH, η Επιτροπή τελικά άφησε ανοικτό τον ορισμό της σχετικής αγοράς προϊόντος, αλλά τόνισε ότι από τη διερεύνηση αγοράς της προέκυψε ότι οι παίκτες δεν θεωρούν τα παραδοσιακά παίγνια όπως το «ΛΟΤΤΟ» ως εναλλακτικά των τερματικών βίντεο με κληρώσεις.[1] Επίσης, σύμφωνα με τη νομολογία των αρχών ανταγωνισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, ο στοιχηματισμός συνιστά διακριτή δραστηριότητα που δεν περιορίζεται από άλλες μορφές τυχερών παιγνίων, όπως οι λαχειοφόρες αγορές.[2] Επιπλέον, στη γνωμοδότησή της στις 20 Ιανουαρίου 2011[3], η γαλλική αρχή ανταγωνισμού έκρινε ότι τα αμιγώς τυχερά παίγνια (όπως τα παίγνια κλήρωσης αριθμών) δεν ανήκουν στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος με τα παίγνια που απαιτούν εμπειρογνωμοσύνη από τον παίκτη (όπως είναι ο στοιχηματισμός σε αθλητικά γεγονότα, ο στοιχηματισμός σε ιπποδρομίες και το πόκερ). Τέλος, αναφορικά με αυτό το ζήτημα, στη νομολογία της η γερμανική ομοσπονδιακή υπηρεσία καταπολέμησης των καρτέλ (Bundeskartellamts – ΒΚΑ), έκρινε ότι η σχετική αγορά για τις λαχειοφόρες αγορές είναι διακριτή από εκείνη του στοιχηματισμού, των καζίνο και των παιγνιομηχανημάτων.[4]
Κατά συνέπεια, από τη διαθέσιμη νομολογία προκύπτει ότι τα παίγνια κλήρωσης αριθμών που προσφέρει ο ΟΠΑΠ δεν ανήκουν στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος όπως π.χ. τα τερματικά βίντεο με κληρώσεις ή τα άλλα παιγνιομηχανήματα, το πόκερ, ο στοιχηματισμός σε αθλητικά γεγονότα ή ο στοιχηματισμός σε ιπποδρομίες.
Παρόλο που προφανώς η νομολογία που αφορά τη διάκριση μεταξύ επίγειων και διαδικτυακών λαχειοφόρων αγορών είναι περιορισμένη, μπορεί να αναφερθεί ότι στην απόφασή του στην υπόθεση LRP/Lotto Rheinland Pfalz, η ΒΚΑ έκρινε ότι η σχετική αγορά για τις λαχειοφόρες αγορές δεν θα πρέπει να διακριθεί περαιτέρω βάσει του καναλιού διανομής (επίγεια καταστήματα έναντι των διαδικτυακών κλπ.), ούτε κάθε προϊόν λαχειοφόρας αγοράς να συνιστά ξεχωριστή αγορά προϊόντος.[5]
[1] Υπόθεση COMP/M.4114 Lottomatica/GTECH, απόφαση της 19ης Μαΐου 2006 (το πλήρες κείμενο είναι διαθέσιμο μόνο στα ιταλικά).
[2] Απόφαση του Office of Fair Trading (OFT) της 16ης Απριλίου 2008 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της Ladbrokes Ltd's της Eastwood Bookmakers, απόφαση του OFT της 27ης Σεπτεμβρίου 2005 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της Hilton Group plc μέσω της Ladbroke Racing (Reading) Limited της Jack Brown (Bookmaker) Limited, απόφαση του OFT της 1ης Αυγούστου 2005 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της William Hill των αδειοδοτημένων πρακτορείων της Stanley Plc και την έκθεση της επιτροπής μονοπωλίων και συγχωνεύσεων (Monopolies and Mergers Commission) για την Ladbroke Group PLC και την επιχείρηση στοιχηματισμού της Coral (1998, Cm 4030), καθώς και τις άλλες υποθέσεις στις οποίες παραπέμπουν οι ως άνω αποφάσεις.
[3] Ανακοίνωση της γαλλικής αρχής ανταγωνισμού υπ' αριθμ. 11-A-02 της 20ης Ιανουαρίου 2011 για τον τομέα των τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου.
[4] Απόφαση της ΒΚΑ της 23ης Αυγούστου 2006 στο B 10-148/05, DLTB και ομοσπονδιακές εταιρείες λαχειοφόρων αγορών, παρ. 172-190 και απόφαση της ΒΚΑ της 29ης Νοεμβρίου 2007 στο B 6-158/07, LRP/Lotto Rheinland Pfalz, παρ. 114-120.
[5] Απόφαση της ΒΚΑ της 29ης Νοεμβρίου 2007 στο B 6-158/07, LRP/Lotto Rheinland Pfalz, παρ. 114-120.
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι τα παίγνια κλήρωσης αριθμών που εμπίπτουν στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ και τα παίγνια που μπορεί να ανοιχτούν (ενόψει της έκτασης του Αποκλειστικού Δικαιώματος του ΟΠΑΠ, όπως προαναφέρθηκε) για χορήγηση αδειών σε τρίτες επιχειρήσεις βάσει του Ν. 4002/2012[1] δεν είναι ούτε «παρόμοια, συγκρίσιμα, ισοδύναμα ή μπορεί να αντικαταστήσει το ένα το άλλο», ούτε το πραγματικό ή νομικό τους καθεστώς είναι συγκρίσιμο για τους σκοπούς της νομοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων.
β) Στοιχηματισμός – «Στοίχημα (προκαθορισμένης ή μη απόδοσης)»
Όπως αναφέρεται αναλυτικότερα στο Παράρτημα 1, επί του παρόντος υπάρχουν τρεις παραλλαγές παιγνίων στοιχηματισμού που προσφέρονται στο πλαίσιο της άδειας διεξαγωγής του «Στοιχήματος (προκαθορισμένης ή μη απόδοσης)»: i) Το «Πάμε Στοίχημα» (στοιχηματισμός επί αθλητικών γεγονότων), ii) τα «Monitor games» (στοιχηματισμός επί πραγματικών ή εικονικών γεγονότων που εμφανίζονται σε οθόνες στα πρακτορεία του ΟΠΑΠ) και iii) τα παίγνια «Go Lucky» (στοιχηματισμός επί εικονικών γεγονότων που εμφανίζονται σε οθόνες στα πρακτορεία του ΟΠΑΠ) (συλλήβδην αναφέρονται κατωτέρω ως «Στοίχημα»). Το «Στοίχημα» είναι ένα σύνθετο παίγνιο στοιχηματισμού, που σε μεγάλο βαθμό βασίζεται σε δεξιότητες.
Με διαφορά, ο τύπος στοιχηματισμού με το μεγαλύτερο μερίδιο στο «Στοίχημα» αφορά αθλητικά γεγονότα (ιδίως επί αγώνων ποδοσφαίρου, στο πλαίσιο του «Πάμε Στοίχημα»). Για παράδειγμα, τα ποδοσφαιρικά στοιχήματα μπορεί να αφορούν το αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου αγώνα, καθώς και άλλα «ειδικά» γεγονότα, όπως π.χ. εάν ένας συγκεκριμένος επιθετικός θα είναι ο πρώτος που θα πετύχει γκολ σε έναν ορισμένο αγώνα. Το επίπεδο γνώσεων του παίκτη σε σχέση με το αντίστοιχο αθλητικό γεγονός φυσικά επηρεάζει άμεσα τις πιθανότητες νίκης του. Έτσι, ένα μεγάλο τμήμα των τακτικών παικτών του «Στοιχήματος» ενδιαφέρονται για τα αθλητικά. Στην πράξη, κατά την κρίση της ΕΔ, ο στοιχηματισμός στο «Στοίχημα» συχνά γίνεται αντιληπτός ως συμπλήρωμα στην παρακολούθηση του ίδιου του αθλητικού γεγονότος: το ίδιος το γεγονός μπορεί να είναι στο προσκήνιο, ενώ το στοίχημα απλά προσθέτει ένα πρόσθετο στοιχείο ενθουσιασμού.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο μέσος παίκτης του «Στοιχήματος» είναι εξαιρετικά απίθανο να θεωρεί ότι το παίγνιο του «Στοιχήματος» μπορεί να υποκατασταθεί από τα παίγνια κλήρωσης αριθμών, τα «αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων» (που παρόλο που αφορούν αθλητικά γεγονότα στην πράξη είναι μάλλον συγκρίσιμα με τα παίγνια κλήρωσης αριθμών, παρά με τα παίγνια στοιχηματισμού σε αθλητικά γεγονότα, όπως το «Στοίχημα», βλ. ενότητα γ) κατωτέρω) ή τα παίγνια τύπου καζίνο. Ο στοιχηματισμός μέσω του «Στοιχήματος» π.χ. για το αποτέλεσμα ενός αγώνα ποδοσφαίρου (που κανείς μπορεί κάλλιστα και να παρακολουθήσει) είναι σαφώς πολύ διαφορετική δραστηριότητα από τη συμμετοχή σε ένα ζωντανό πρωτάθλημα πόκερ μέσω διαδικτύου ή από τη συμπλήρωση ενός δελτίου λαχειοφόρας αγοράς.
Όσον αφορά τα προφίλ των παικτών, και όπως προαναφέρθηκε, η ΕΔ πιθανολογεί ότι το παίγνιο του «Στοιχήματος» είναι το δημοφιλέστερο στις ηλικιακές ομάδες που είναι νεότερες από εκείνες στις οποίες δημοφιλέστερα είναι τα παίγνια κλήρωσης αριθμών. Παρομοίως, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ο διαδικτυακός στοιχηματισμός σε αθλητικά γεγονότα προσελκύει σχετικά νέους παίκτες. Συγκριτικά, το 39% των εγγεγραμμένων παικτών που στοιχηματίζουν σε αθλητικά γεγονότα μέσω διαδικτύου στη Γαλλία είναι ηλικίας 18-24 ετών, ενώ το 30% είναι 25-34 ετών και μόλις το 4% είναι 55 ετών και άνω.[2]
Σε αντίθεση με τα παίγνια κλήρωσης αριθμών (και με τα «αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων»), ένας παίκτης του «Στοιχήματος» που στοιχηματίζει με συγκεκριμένη απόδοση, μπορεί να προβλέψει τα κέρδη του σε περίπτωση επιτυχίας. Αυτό μειώνει τον κίνδυνο
Όσον αφορά το «Στοίχημα» και τα ζωντανά διαδικτυακά παίγνια τύπου καζίνο, βλ. κατωτέρω.
[2] Βλ. τη μελέτη της γαλλικής ρυθμιστικής αρχής για τα παίγνια μέσω διαδικτύου (Autorité de régulation des jeux en ligne) με τίτλο «Analyse trimestrielle du marché des jeux en ligne en France, 3ème trimestre 2011» (τριμηνιαία ανάλυση της αγοράς παιγνίων μέσω διαδικτύου στη Γαλλία, 3ο τρίμηνο 2011), 31 Οκτωβρίου 2011[1] (διατίθεται στη διεύθυνση http://www.arjel.fr/IMG/pdf/donnees-supervision-T3-2011.pdf), σελ. 12.
απάτης και χειραγώγησης και, σε συνδυασμό με τον λιγότερο εθιστικό χαρακτήρα του «Στοιχήματος» σε σχέση με ορισμένα άλλα τυχερά παίγνια, είναι ένας από τους λόγους που μπορεί να χορηγηθεί άδεια σε τρίτους για τη διεξαγωγή του «Στοιχήματος» μέσω του διαδικτυακού καναλιού διανομής από το 2020. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι διαδικτυακές υπηρεσίες τυχερών παιγνίων παρόμοιες με το «Στοίχημα» προσφέρονται ήδη στην ελληνική αγορά από τρίτους, χωρίς άδεια.
Σε αυτό το πλαίσιο, σαφώς υπάρχουν σημαντικά πραγματικά χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το «Στοίχημα» αφενός από τα παίγνια κλήρωσης αριθμών (που περιγράφονται ανωτέρω) και από τα αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων (βλ. κατωτέρω), τα οποία καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ, και αφετέρου από τα διαδικτυακά παίγνια τύπου καζίνο που μπορεί να ανοιχτούν για χορήγηση αδειών σε τρίτους από την αρχή, βάσει του Ν. 4002/2012.
Αυτή η διάκριση μεταξύ του στοιχηματισμού (όπως το «Στοίχημα») και άλλων μορφών τυχερών παιγνίων βρίσκει έρεισμα και στη νομολογία από διάφορους τομείς του δικαίου του ανταγωνισμού. Όπως αναλύεται στη συνέχεια, η εν λόγω νομολογία έχει κρίνει ότι:
- ο στοιχηματισμός μέσω του «Στοιχήματος» που προσφέρει ο ΟΠΑΠ δεν ανήκει στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος όπως π.χ. τα παιγνιομηχανήματα, το πόκερ ή τα παίγνια κλήρωσης αριθμών και
- η επίγεια και η διαδικτυακή παροχή του παιγνίου του «Στοιχήματος» ανήκουν σε διαφορετική σχετική αγορά προϊόντος.
Στην απόφασή της στις 17 Νοεμβρίου 1997 αναφορικά με τη συγχώνευση Nomura/Blueslate, η Επιτροπή έκρινε ότι οι υπηρεσίες στοιχηματισμού (συμπεριλαμβανομένου του στοιχηματισμού εντός και εκτός ιπποδρόμου, καθώς και του τηλεφωνικού στοιχηματισμού) δεν μπορεί να ανήκουν στην ίδια αγορά με τα παιγνιομηχανήματα («φρουτάκια») που είναι εγκατεστημένα στις παμπ στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς «τα χαρακτηριστικά από την πλευρά της ζήτησης και της προσφοράς ως προς τις υπό εξέταση επιχειρηματικές δραστηριότητες είναι πολύ διαφορετικά».[1]
Κυρίως, κατά πάγια νομολογία των αρχών ανταγωνισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, ο στοιχηματισμός συνιστά διακριτή δραστηριότητα που δεν περιορίζεται από άλλες μορφές τυχερών παιγνίων ή από άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες.[2] Αυτή η άποψη βρίσκει έρεισμα και στη νομολογία της γερμανικής ΒΚΑ (βλ. ανωτέρω), κατά την οποία η σχετική αγορά των λαχειοφόρων αγορών διακρίνεται, μεταξύ άλλων, από τον στοιχηματισμό[3], αλλά και στη γνωμοδότηση της γαλλικής αρχής ανταγωνισμού της 20ης Ιανουαρίου 2011 (βλ. ανωτέρω), που έκρινε ότι τα παίγνια εμπειρογνωμοσύνης (όπως ο στοιχηματισμός σε αθλητικά γεγονότα) μπορεί να διακριθούν από τα αμιγώς τυχερά παίγνια καθώς και ότι τα παίγνια εμπειρογνωμοσύνης επιδέχονται περαιτέρω διακρίσεις, μεταξύ άλλων, στα παίγνια στοιχηματισμού σε αθλητικά γεγονότα και στο πόκερ.[4]
[1] Υπόθεση IV/M. 1037 Nomura /Blueslate, απόφαση της 17ης Νοεμβρίου 1997, παρ. 19.
[2] Απόφαση του OFT της 16ης Απριλίου 2008 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της Ladbrokes Ltd's της Eastwood Bookmakers, απόφαση του OFT της 27ης Σεπτεμβρίου 2005 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της Hilton Group plc μέσω της Ladbroke Racing (Reading) Limited της Jack Brown (Bookmaker) Limited, απόφαση του OFT της 1ης Αυγούστου 2005 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της William Hill των αδειοδοτημένων πρακτορείων της Stanley Plc και την έκθεση της επιτροπής μονοπωλίων και συγχωνεύσεων (Monopolies and Mergers Commission) για την Ladbroke Group PLC και την επιχείρηση στοιχηματισμού της Coral (1998, Cm 4030), καθώς και τις άλλες υποθέσεις στις οποίες παραπέμπουν οι ως άνω αποφάσεις.
[3] Απόφαση της ΒΚΑ της 23ης Αυγούστου 2006 στο B 10-148/05, DLTB και ομοσπονδιακές εταιρείες λαχειοφόρων αγορών, παρ. 172-190 και απόφαση της ΒΚΑ της 29ης Νοεμβρίου 2007 στο B 6-158/07, LRP/Lotto Rheinland Pfalz, παρ. 114-120.
[4] Ανακοίνωση της γαλλικής αρχής ανταγωνισμού υπ' αριθμ. 11-A-02 της 20ης Ιανουαρίου 2011 για τον τομέα των τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου.
Επίσης, από τη διαθέσιμη νομολογία προκύπτει ότι το «Στοίχημα» που προσφέρει ο ΟΠΑΠ δεν ανήκει στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος όπως π.χ. τα παιγνιομηχανήματα, το πόκερ ή τα παίγνια κλήρωσης αριθμών.
Επιπλέον, το ότι ο επίγειος και ο διαδικτυακός στοιχηματισμός ανήκουν σε διαφορετικές σχετικές αγορές προϊόντος βρίσκει έρεισμα στη νομολογία περί ελέγχου των συγχωνεύσεων. Σύμφωνα με πάγια θέση του OFT, ο στοιχηματισμός σε αδειοδοτημένα πρακτορεία (licensed betting offices – LBO) συνιστά διακριτή αγορά προϊόντος. Στη διερεύνηση του OFT στην υπόθεση William Hill/Stanley Plc[1], ενδιαφερόμενοι τρίτοι φορείς παρατήρησαν ότι η αύξηση του τηλεφωνικού και διαδικτυακού στοιχηματισμού προκύπτει από τη διεύρυνση της αγοράς στοιχηματισμού, παρά από την μεταπήδηση των πελατών από τα επίγεια πρακτορεία (LBO). Η πλειοψηφία των ενδιαφερόμενων φορέων ανέφερε ότι υπάρχει περιορισμένη μεταπήδηση. Ελλείψει στοιχείων για το πλήθος των οριακών πελατών που, εάν μπορούσαν, θα μεταπηδούσαν στον τηλεφωνικό ή τον διαδικτυακό στοιχηματισμό, το OFT έκρινε ότι η υποκατάσταση από την πλευρά της ζήτησης δεν δικαιολογεί τη διεύρυνση του πεδίου των καλυπτόμενων προϊόντων πέραν των LBO. Στη συνέχεια, το OFT εφάρμοσε αυτόν τον ορισμό της αγοράς και σε πιο πρόσφατες αποφάσεις.[2]
Η διάκριση μεταξύ διαδικτυακού και επίγειου στοιχηματισμού σε αθλητικά γεγονότα βρίσκει επίσης έρεισμα στη γνωμοδότηση της γαλλικής αρχής ανταγωνισμού της 20ης Ιανουαρίου 2011 (βλ. ανωτέρω), στην οποία εντοπίζονται πολλές διαφορές μεταξύ της διαδικτυακής και της επίγειας προσφοράς, όπως: i) στο πλαίσιο του διαδικτυακού στοιχηματισμού διατίθενται περισσότερες πληροφορίες, ii) ο διαδικτυακός στοιχηματισμός διατίθεται σε εικοσιτετράωρη βάση, ενώ ο επίγειος περιορίζεται στις εργάσιμες ώρες και iii) η ποικιλία των διαδικτυακών στοιχημάτων είναι μεγάλη και ο «ζωντανός» στοιχηματισμός διατίθεται μόνο μέσω διαδικτύου. Επίσης, η αρχή αναφέρθηκε στα διαφορετικά ψυχολογικά προφίλ των παικτών που παίζουν διαδικτυακά και στα πρακτορεία.[3] Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι στη διερεύνηση της συγχώνευσης bwin/Partygaming, η ρουμανική αρχή ανταγωνισμού αξιολόγησε τη συγχώνευση βάσει διακριτής σχετικής αγοράς για τον διαδικτυακό στοιχηματισμό σε αθλητικά γεγονότα (χωρίς να καταλήγει σε ορισμό του ακριβούς εύρους της σχετικής αγοράς).[4]
Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΔ επισημαίνει ότι η επίγεια και η διαδικτυακή παροχή υπηρεσιών στοιχηματισμού, μάλλον αφορούν δύο διακριτές σχετικές αγορές προϊόντος για τους σκοπούς του κοινοτικού δικαίου του ανταγωνισμού.
[1] Απόφαση του OFT της 1ης Αυγούστου 2005 στο ME/1716-05 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της William Hill των αδειοδοτημένων πρακτορείων της Stanley Plc.
[2] Βλ. αποφάσεις της 16ης Απριλίου 2008 στην υπόθεση ME/3551/08 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της Ladbrokes Ltd της Eastwood Bookmakers και της 1ης Αυγούστου 2008 στην υπόθεση ME/3627/08 αναφορικά με την εξαγορά εκ μέρους της Ladbrokes plc της McCartan Bookmakers, μέσω της North West Bookmakers Ltd.
[3] Autorité de la Concurrence Avis n 11-A-02 du 20 Janvier 2011 relatif au secteur des jeux d'argent et de hasard en ligne (ανακοίνωση της γαλλικής αρχής ανταγωνισμού υπ. αριθμ. 11-A-02 της 20ης Ιανουαρίου 2011 για τον τομέα των τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου).
[4] Επίσης, αξιολογήθηκαν οι διακριτές αγορές για το διαδικτυακό πόκερ, τα διαδικτυακά παίγνια τύπου καζίνο και το διαδικτυακό bingo. Βλ. την απόφαση της ρουμανικής αρχής ανταγωνισμού υπ’ αριθμ. 7 της 25.02.2011 αναφορικά με την οικονομική συγκέντρωση που προκύπτει από τη συγχώνευση της Bwin Interactive Entertainment AG με την Party Gaming PLC.
[5] Δηλ. τα παίγνια κλήρωσης αριθμών και τα αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων, τα οποία καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ.
χορήγηση αδειών σε τρίτους από την αρχή βάσει του Ν. 4002/2011 (και περιγράφονται αναλυτικότερα κατωτέρω) δεν είναι ούτε «παρόμοια, συγκρίσιμα, ισοδύναμα ή μπορεί να αντικαταστήσει το ένα το άλλο», ούτε το πραγματικό ή νομικό τους καθεστώς είναι συγκρίσιμο για τους σκοπούς της νομοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων. Επιπλέον, η ΕΔ επισημαίνει ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ του επίγειου και του διαδικτυακού «Στοιχήματος» (π.χ. αυτά τα παίγνια παίζονται από διαφορετικές ομάδες παικτών) και ότι (ενόψει της επικαλούμενης νομολογίας) οι καταναλωτές είναι απίθανο να θεωρούν ότι τα εν λόγω παίγνια μπορεί να υποκαταστήσουν άμεσα το ένα το άλλο. Κατά συνέπεια, ορθά υποστηρίζεται ότι το πραγματικό και το νομικό καθεστώς του επίγειου και του διαδικτυακού «Στοιχήματος» δεν μπορεί να θεωρηθούν συγκρίσιμα κατά την Περίοδο Παράτασης.
γ) Αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων
Όπως προαναφέρθηκε, ο ΟΠΑΠ παρέχει επίσης δύο διαφορετικά «αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων»: Το «ΠΡΟΠΟ» και το «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» (και επίσης έχει δικαίωμα να διαθέσει τα «Προγνωστικά Αγώνων Μπάσκετ» και «Προγνωστικά Αγώνων Ομαδικών Αθλημάτων», που επί του παρόντος δεν λειτουργούν). Παρόλο που αυτά τα παίγνια μπορεί να θεωρηθούν παίγνια στοιχηματισμού σε αθλητικά γεγονότα, από πολλές απόψεις ομοιάζουν με τα παίγνια κλήρωσης αριθμών. Αν και οι δεξιότητες του παίκτη ή οι γνώσεις σχετικά με τις προηγούμενες αποδόσεις των ποδοσφαιρικών ομάδων μπορεί να επηρεάσουν σε κάποιο βαθμό τις πιθανότητες νίκης στο «ΠΡΟΠΟ» και στο «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ», αυτές οι δεξιότητες σε καμία περίπτωση δεν είναι απαραίτητες για να συμμετέχει κανείς σε αυτά τα παίγνια και ακόμη και εντελώς τυχαίες επιλογές κατά τη συμπλήρωση ενός δελτίου «ΠΡΟΠΟ» στατιστικά έχουν πιθανότητες επιτυχίας που μπορεί να είναι συγκρίσιμες με τις πιθανότητες ενός ενημερωμένου παίκτη.
Σύμφωνα με τον ΟΠΑΠ, οι παίκτες του «ΠΡΟΠΟ» και του «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» κατά κανόνα είναι τουλάχιστον 45-50 ετών και ανήκουν στον παραδοσιακό τύπο παίκτη που κατά τα άλλα προτιμά να παίζει παίγνια κλήρωσης αριθμών (όπως το «ΛΟΤΤΟ»). Αυτοί οι παίκτες είναι απίθανο να έχουν ομοιότητες με τους συνήθεις παίκτες του «Στοιχήματος» (βλ. ανωτέρω) ή των διαδικτυακών παιγνίων τύπου καζίνο (βλ. κατωτέρω). Μόλις το 3% περίπου των παικτών του ΟΠΑΠ παίζουν αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων.
Παρόλο που αφορούν ποδοσφαιρικούς αγώνες, το «ΠΡΟΠΟ» και το «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» στερούνται την πολύ στενή σχέση με συγκεκριμένα αθλητικά γεγονότα που είναι τόσο σημαντική για πολλούς παίκτες του «Στοιχήματος» — για παράδειγμα το «ΠΡΟΠΟ» και το «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» βασίζονται σε προκαθορισμένη επιλογή αγώνων, που σημαίνει ότι ο παίκτης δεν μπορεί απλά να επιλέξει να στοιχηματίσει σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα της αγαπημένης του ομάδας. Όπως προαναφέρθηκε, οι παίκτες του «Στοιχήματος» είναι απίθανο να θεωρούν ότι το «ΠΡΟΠΟ» και το «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» μπορεί να υποκαταστήσουν το «Στοίχημα» και αντιστρόφως, οι παίκτες του «ΠΡΟΠΟ» και του «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» είναι απίθανο να θεωρούν ότι αυτά τα παίγνια μπορεί να υποκατασταθούν από π.χ. το «Στοίχημα» ή (ακόμη λιγότερο) από παίγνια τύπου καζίνο. Στην πράξη, κατά την κρίση του ΟΠΑΠ, το «ΠΡΟΠΟ» και το «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» είναι πιθανότερο να μπορούν να υποκατασταθούν από τα παίγνια κλήρωσης αριθμών, όπως το «ΛΟΤΤΟ». Παρόλο που π.χ. το «ΛΟΤΤΟ» στερείται τη σύνδεση με το ποδόσφαιρο, τα βασικά χαρακτηριστικά π.χ. του «ΛΟΤΤΟ» και του «ΠΡΟΠΟ» ως προς την συχνότητα των κληρώσεων, τη δυνατότητα επιλογής πολλαπλών συνδυασμών («συστημάτων»), των γενικών πιθανοτήτων νίκης και της γενικής εμφάνισής τους είναι σε κάποιο βαθμό παρόμοια. Από την άλλη, η συμπλήρωση ενός δελτίου «ΠΡΟΠΟ» ή «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» (ενδεχομένως τυχαία) συνιστά σαφώς πολύ διαφορετική δραστηριότητα από π.χ. τη συμμετοχή σε ένα διαδικτυακό πρωτάθλημα πόκερ ή τον στοιχηματισμό μέσω του «Στοιχήματος» σε ένα συγκεκριμένο αθλητικό ή μη γεγονός.
Εξ όσων γνωρίζει η ΕΔ, επί του παρόντος δεν προσφέρονται στην ελληνική αγορά αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων μέσω διαδικτύου.
Τα ειδικά χαρακτηριστικά των παιγνίων όπως το «ΠΡΟΠΟ» και το «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» έχουν επισημανθεί στη νομολογία, από την οποία προκύπτει ότι για τους σκοπούς του δικαίου του ανταγωνισμού, τα εν λόγω παίγνια είτε συνιστούν διακριτή σχετική αγορά προϊόντος ή (στην πραγματικότητα) αποτελούν τμήμα της ίδιας αγοράς προϊόντος με τα παίγνια κλήρωσης αριθμών, όπως αυτά που εκμεταλλεύεται ο ΟΠΑΠ.
Αναφορικά με το «football pools» — το αντίστοιχο «ΠΡΟΠΟ» του Ηνωμένου Βασιλείου — η επιτροπή ανταγωνισμού του Ηνωμένου Βασιλείου έχει διατυπώσει το συμπέρασμα ότι «το παίγνιο που μπορεί εγγύτερα να υποκαταστήσει το football pools είναι το βρετανικό Εθνικό Λαχείο[1]» και έχει επισημάνει ότι «όπως και το football pools, το “Lotto” του Εθνικού Λαχείου είναι ένα παιχνίδι “με αριθμούς”, εβδομαδιαίο, με χαμηλό διακύβευμα, χαμηλές πιθανότητες επιτυχίας και μεγάλα ειδικά βραβεία (jackpot)».[2] Είναι αξιοσημείωτο ότι από τους ερωτηθέντες σε μια έρευνα αγοράς που αναφέρεται στην εν λόγω υπόθεση, μόλις το 11% είπε ότι θα μεταπηδούσε σε κάποιο προϊόν εκτός του football pools εάν ο βασικός τους πάροχος διέκοπτε την παροχή του και από αυτούς που θα μεταπηδούσαν σε άλλο προϊόν, το 82% θα μεταπηδούσε στο Εθνικό Λαχείο. Παρόλο που, μετά από σε βάθος αξιολόγηση των χαρακτηριστικών της αγοράς, η βρετανική επιτροπή ανταγωνισμού κατέληξε ότι η σχετική αγορά στην υπό εξέταση περίπτωση δεν είναι ευρύτερη από αυτή του football pools[3], είναι αξιοσημείωτο ότι η ενότητα περί ορισμού της αγοράς στην έκθεση της επιτροπής ανταγωνισμού δεν αναφέρεται σε άλλες μορφές στοιχηματισμού σε αθλητικά γεγονότα (όπως το «Στοίχημα») ως πιθανά προϊόντα υποκατάστασης για το football pools (αλλά μόνο το Εθνικό Λαχείο).
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι παρόλο που τα «ΠΡΟΠΟ» και «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ» (καθώς και τα «Προγνωστικά Αγώνων Μπάσκετ» και «Προγνωστικά Αγώνων Ομαδικών Αθλημάτων» που δεν διατίθενται επί του παρόντος) μπορεί να είναι σε κάποιο βαθμό συγκρίσιμα με ορισμένα παίγνια κλήρωσης αριθμών του ΟΠΑΠ, τα εν λόγω αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων και οι τύποι παιγνίων που μπορεί να ανοιχτούν για χορήγηση αδειών σε τρίτες επιχειρήσεις βάσει του Ν. 4002/2012 (όπως προαναφέρθηκε) δεν είναι ούτε «παρόμοια, συγκρίσιμα, ισοδύναμα ή μπορεί να αντικαταστήσει το ένα το άλλο», ούτε το πραγματικό ή νομικό τους καθεστώς είναι συγκρίσιμο για τους σκοπούς της νομοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων.
δ) Διαδικτυακά ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο
Όπως προαναφέρθηκε, επί του παρόντος, η ΕΔ δεν διαθέτει πλήρη στρατηγική για το ποια παίγνια θα διεξάγονται εκτός μονοπωλίου. Ωστόσο, δεδομένου του πεδίου εφαρμογής του Αποκλειστικού Δικαιώματος του ΟΠΑΠ, μπορεί να θεωρηθεί ότι τα διαδικτυακά, ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο μπορεί να ανοιχτούν για χορήγηση αδειών σε τρίτους βάσει του Ν. 4002/2011. Τα εν λόγω διαδικτυακά, ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο — π.χ. τα ζωντανά πρωταθλήματα πόκερ[4] — έχουν σχέση με το κλασικό περιβάλλον του καζίνο και τα διαδικτυακά παίγνια τέτοιου τύπου γενικά επιδιώκουν τη μετάδοση αυτής της αίσθησης. Παρόλο που ορισμένα από αυτά τα παίγνια (ίσως ιδίως τα ζωντανά πρωταθλήματα πόκερ) είναι σαφώς παίγνια εμπειρογνωμοσύνης, άλλα παίγνια
[1] Η UK National Lottery εκμεταλλεύεται παίγνια κλήρωσης αριθμών όπως τα «Lotto», «Thunderball» και «EuroMillions».
[2] UK Competition Commission, A report on the anticipated acquisition by Sportech plc of the Vernons football pools business from Ladbrokes plc (Επιτροπή ανταγωνισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Έκθεση επί της σχεδιαζόμενης εξαγοράς εκ μέρους της Sportech plc της επιχειρηματικής δραστηριότητας football pools της Vernons από την Ladbrokes plc), 11 Οκτωβρίου 2007, παρ. 5.68.
[3] UK Competition Commission, A report on the anticipated acquisition by Sportech plc of the Vernons football pools business from Ladbrokes plc (Επιτροπή ανταγωνισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Έκθεση επί της σχεδιαζόμενης εξαγοράς εκ μέρους της Sportech plc της επιχειρηματικής δραστηριότητας football pools της Vernons από την Ladbrokes plc), 11 Οκτωβρίου 2007, παρ. 5.83-84.
[4] Υπό τον όρο ότι το αποτέλεσμα του παιγνίου δεν παράγεται (μόνο) με γεννήτρια τυχαίων αριθμών (RNG) (όπως προαναφέρθηκε, η Άδεια VLT προβλέπει ότι εάν το αποτέλεσμα παράγεται με γεννήτρια τυχαίων αριθμών τα εν λόγω παίγνια δεν επιτρέπεται να προσφέρονται μέσω διαδικτύου από καμία επιχείρηση, συμπεριλαμβανομένου του ΟΠΑΠ, για όσο διαρκεί η Άδεια VLT).
τύπου καζίνο (όπως η ρουλέτα) είναι αμιγώς τυχερά παίγνια. Η ΕΔ θεωρεί ότι τα διαδικτυακά παίγνια τύπου καζίνο γενικά μάλλον προσελκύουν κυρίως νεότερους παίκτες, από ότι, για παράδειγμα, τα παίγνια κλήρωσης αριθμών (βλ. ανωτέρω). Από αυτή την άποψη, συγκριτικά, μπορεί να επισημανθεί ότι η μεγαλύτερη ομάδα εγγεγραμμένων παικτών διαδικτυακού πόκερ στη Γαλλία (42%) είναι ηλικίας 25-34 ετών, ενώ μόλις το 4% είναι 55 ετών και άνω. [1]
Οπτικά, αλλά και από τη σκοπιά της εμπειρίας του παίκτη, τα διαδικτυακά παίγνια τύπου καζίνο, όπως τα ζωντανά πρωταθλήματα πόκερ, λίγες ομοιότητες έχουν με τα παίγνια που υπάγονται στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ (δηλ. τα παίγνια κλήρωσης αριθμών, τα παίγνια αμοιβαίων προγνωστικών αθλητικών αγώνων και το «Στοίχημα», όπως περιγράφονται ανωτέρω). Η δραστηριότητα της συμμετοχής σε ένα ζωντανό διαδικτυακό πρωτάθλημα πόκερ (ή της συμμετοχής σε οποιοδήποτε άλλο διαδικτυακό, ζωντανό παίγνιο τύπου καζίνο) δεν είναι σε καμία περίπτωση όμοια και διαφέρει πολύ από τη συμμετοχή σε οποιοδήποτε αποκλειστικό παίγνιο του ΟΠΑΠ, π.χ. με το στοιχηματισμό σε αθλητικά γεγονότα ή τη συμπλήρωση ενός δελτίου «ΛΟΤΤΟ» ή «ΠΡΟΠΟ». Σε αυτό το πλαίσιο, όσοι παίζουν τα αποκλειστικά παίγνια του ΟΠΑΠ (το «Στοίχημα», τα παίγνια κλήρωσης αριθμών ή τα αμοιβαία παίγνια προγνωστικών αθλητικών αγώνων) μάλλον δεν θεωρούν ότι τα εν λόγω παίγνια μπορεί να υποκατασταθούν από κανένα διαδικτυακό, ζωντανό παίγνιο τύπου καζίνο.
Στην απόφασή της της 20ης Σεπτεμβρίου 2011 αναφορικά με τον δανικό νόμο για τους φόρους επί των τυχερών παιχνιδιών[2], η Επιτροπή έκρινε ότι «τα διαδικτυακά και επίγεια καζίνο πρέπει να θεωρείται ότι τελούν υπό το ίδιο νομικό και πραγματικό καθεστώς» (παρ. 94). Η Επιτροπή δεν διέκρινε μεταξύ των διαφορετικών παιγνίων (τύπου καζίνο), αλλά επισήμανε ότι τα παίγνια που προσφέρονται από διαδικτυακούς φορείς και από φορείς σε επίγειες εγκαταστάσεις, μεταξύ άλλων «ρουλέτα, μπακαρά, μπάγκο-πούντο, μπλακτζάκ, πόκερ και τυχερά παιχνίδια σε μηχανήματα παιχνιδιών που δίνουν κέρδος» είναι «παρόμοια» και «είναι το ίδιο είδος τυχερού παιχνιδιού, ανεξάρτητα αν παρέχονται διαδικτυακά ή σε φυσικό τόπο» (παρ. 88). Είναι σαφές, ωστόσο, ότι από τις εν λόγω παραγράφους δεν υποδηλώνεται ότι οι άλλοι τύποι δραστηριότητας τυχερών παιγνίων πέραν των ως άνω παιγνίων τύπου καζίνο είναι συγκρίσιμοι κατά οποιονδήποτε τρόπο.
Η διάκριση μεταξύ των παιγνίων που ανήκουν στην οικογένεια των παιγνίων τύπου καζίνο και των άλλων τύπων τυχερών παιγνίων έχει υιοθετηθεί σε διάφορες αποφάσεις σε άλλους τομείς του δικαίου ανταγωνισμού, κυρίως του ελέγχου των συγχωνεύσεων. Έτσι, έχει κριθεί ότι τα τυχερά παίγνια τύπου καζίνο πρέπει να διακρίνονται από τον στοιχηματισμό[3]και τις λαχειοφόρες αγορές[4], τα «φρουτάκια» πρέπει να διακρίνονται από τον στοιχηματισμό[5] και τα τερματικά βίντεο με κληρώσεις πρέπει να διακρίνονται από παίγνια όπως το «Lotto»[6].
Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι το παίγνιο του πόκερ (που απαιτεί ορισμένη εμπειρογνωμοσύνη εκ μέρους του παίκτη) δεν ανήκει στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος με τα αμιγώς τυχερά παίγνια (όπως η ρουλέτα, στο πεδίο των καζίνο), και ότι το διαδικτυακό και το επίγειο πόκερ δεν ανήκουν
[1] Βλ. τη μελέτη της γαλλικής ρυθμιστικής αρχής για τα παίγνια μέσω διαδικτύου (Autorité de régulation des jeux en ligne) με τίτλο «Analyse trimestrielle du marché des jeux en ligne en France, 3ème trimestre 2011» (τριμηνιαία ανάλυση της αγοράς παιγνίων μέσω διαδικτύου στη Γαλλία, 3ο τρίμηνο 2011), 31 Οκτωβρίου 2011 (διατίθεται στη διεύθυνση http://www.arjel.fr/IMG/pdf/donnees-supervision-T3-2011.pdf), σελ. 12.
[2] Απόφαση της Επιτροπής της 20ής Σεπτεμβρίου 2011 για το μέτρο C 35/10 (πρώην N 302/10) το οποίο η Δανία προτίθεται να εφαρμόσει με τη μορφή φόρων επί των διαδικτυακών τυχερών παιχνιδιών στο δανικό νόμο για τους φόρους επί των τυχερών παιχνιδιών (Δανικός Νόμος για τους Φόρους επί των Τυχερών Παιχνιδιών).
[3] Πρβλ. ανωτέρω τη νομολογία του OFT σχετικά με τον στοιχηματισμό σε αθλητικά γεγονότα.
[4] Πρβλ. ανωτέρω τη νομολογία του OFT σχετικά με τα παίγνια κλήρωσης αριθμών.
[5] Επιτροπή επί της υπόθεσης IV/M. 1037 Nomura/Blueslate, απόφαση της 17ης Νοεμβρίου 1997, παρ. 19 (βλ. ανωτέρω).
[6] Επιτροπή επί της υπόθεσης COMP/M.4114 Lottomatica/GTECH, απόφαση της 19ης Μαΐου 2006 (βλ. ανωτέρω).
στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος.[1] Η ΕΔ θεωρεί ότι το ερώτημα εάν τα διαδικτυακά ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο, που θα μπορούσαν να ανοιχτούν για χορήγηση αδειών και ανταγωνισμό σύμφωνα με τον Ν. 4002/2011, θα έπρεπε να διακριθούν περαιτέρω (π.χ. παίγνια που απαιτούν εμπειρογνωμοσύνη / αμιγώς τυχερά παίγνια, διαδικτυακά καζίνο / επίγεια καζίνο) ή εάν το πραγματικό και νομικό καθεστώς όλων αυτών των παιγνίων (διαδικτυακών ή επίγειων) είναι συγκρίσιμο (κατά το πόρισμα της Επιτροπής σχετικά με τον Δανικό Νόμο για τους Φόρους επί των Τυχερών Παιχνιδιών), μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση να μείνει ανοικτό, δεδομένου ότι κανένα από τα υπό εξέταση διαδικτυακά ζωντανά παίγνια τύπου καζίνο δεν καλύπτεται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ.
Βάσει του σκεπτικού της ως άνω νομολογίας (και σε σχέση με τον Δανικό Νόμο για τους Φόρους επί των Τυχερών Παιχνιδιών), είναι σαφές ότι το νομικό και πραγματικό καθεστώς των διαδικτυακών, ζωντανών παιγνίων τύπου καζίνο (όπως τα διαδικτυακά, ζωντανά πρωταθλήματα πόκερ) που μπορεί να ανοιχτούν για χορήγηση αδειών και ανταγωνισμό σύμφωνα με τον Ν. 4002/2011 δεν μπορεί να θεωρηθεί συγκρίσιμο με το καθεστώς των παιγνίων που περιλαμβάνονται στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ (ούτε μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκουν στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος). Ως προς αυτό, βλ. ανωτέρω τις αντίστοιχες ενότητες για τους διαφορετικούς τύπους παιγνίων.
5. Συμπέρασμα
Όπως προαναφέρθηκε, τα παίγνια που καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ και τα παίγνια που μπορεί να διατεθούν για χορήγηση αδειών σε τρίτους βάσει του Ν. 4002/2012 δεν είναι «παρόμοια, συγκρίσιμα, ισοδύναμα ή μπορεί να αντικαταστήσει το ένα το άλλο», ούτε το πραγματικό ή νομικό τους καθεστώς είναι συγκρίσιμο για τους σκοπούς της νομοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων.
II. Το παίγνιο του «Στοιχήματος»
Αναφορικά με το παίγνιο του «Στοιχήματος» που διεξάγεται υπό καθεστώς αποκλειστικού δικαιώματος του ΟΠΑΠ, σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβάλατε, το εν λόγω παίγνιο θα ανοιχτεί σε τρίτους διαδικτυακούς αδειούχους εντός της Περιόδου Παράτασης (από τις 13 Οκτωβρίου 2020 έως τις 12 Οκτωβρίου 2030), σύμφωνα με την Προσθήκη στη Σύμβαση Παραχώρησης.
3. Σε αυτή τη βάση, θα μπορούσατε να επιβεβαιώσετε ότι κατά την Περίοδο Παράτασης ο ΟΠΑΠ θα εξαιρείται από τον φόρο 30% επί των ακαθάριστων κερδών και από τον φόρο παρακράτησης 10% για κέρδη παικτών κάτω των 100€, επί των κερδών που προκύπτουν από το «Στοίχημα», ενώ οι διαδικτυακές αδειούχες επιχειρήσεις θα επιβαρύνονται με αυτούς τους φόρους για τα κέρδη από το παίγνιο του «Στοιχήματος»;
Το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ κατά την Περίοδο Παράτασης σύμφωνα με την Προσθήκη καλύπτει μόνο την επίγεια παροχή του «Στοιχήματος», ενώ για τη διαδικτυακή παροχή του «Στοιχήματος» μπορεί να χορηγηθεί άδεια σε τρίτους (δηλ. να ανοιχτεί στον ανταγωνισμό) εντός της εν λόγω περιόδου. Έτσι, σύμφωνα με την Προσθήκη, πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ της επίγειας παροχής του «Στοιχήματος» (που θα παραμείνει στο πεδίο του μονοπωλίου) και της διαδικτυακής παροχής του (που θα ανήκει στο πεδίο εκτός μονοπωλίου).
Επίγεια παροχή
Όπως ισχύει και με όλα τα άλλα τυχερά παίγνια εντός μονοπωλίου (πλην των VLT που εκμεταλλεύεται ο ΟΠΑΠ), ο φόρος 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια δεν θα ισχύει για την επίγεια παροχή του «Στοιχήματος» από τον ΟΠΑΠ κατά την Περίοδο Παράτασης, ούτε τα
[1] Βλ. ανωτέρω την ανακοίνωση της γαλλικής αρχής ανταγωνισμού (Autorité de la Concurrence Avis n 11-A-02 du 20 Janvier 2011 relatif au secteur des jeux d'argent et de hasard en ligne).
κέρδη των παικτών άνω των 100 ευρώ θα υποβάλλονται σε φορολόγηση (ενώ τα κέρδη άνω των 100 θα φορολογούνται με συντελεστή 10% και τα κέρδη άνω των 1.000 ευρώ με συντελεστή 15%). Ωστόσο, μεγάλο τμήμα της αντιπαροχής που έχει ήδη καταβάλει ο ΟΠΑΠ για το Αποκλειστικό του Δικαίωμα κατά την Περίοδο Παράτασης (ύψους 375 εκατ. ευρώ) αφορά την επίγεια παροχή του «Στοιχήματος» (που, μετά το «ΚΙΝΟ», είναι το παίγνιο του ΟΠΑΠ με τον μεγαλύτερο κύκλο εργασιών) και επιπλέον, το 5% των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια που αφορούν το «Στοίχημα» θα είναι πληρωτέο στο Δημόσιο ως τμήμα της αντιπαροχής που οφείλει ο ΟΠΑΠ για το Αποκλειστικό Δικαίωμα, σύμφωνα με την Προσθήκη.
Διαδικτυακή παροχή
Δεδομένου ότι η διαδικτυακή παροχή του «Στοιχήματος» κατά την Περίοδο Παράτασης δεν θα εμπίπτει στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ, αλλά στο τμήμα της διαδικτυακής αγοράς που μπορεί να ανοιχτεί στον ανταγωνισμό, (πεδίο εκτός μονοπωλίου), θα έχει την ίδια φορολογική μεταχείριση με κάθε άλλο διαδικτυακό παίγνιο εκτός μονοπωλίου για τη διεξαγωγή του οποίου χορηγείται άδεια βάσει του Ν. 4002/2011.[1] Κατά συνέπεια, εάν ο ΟΠΑΠ επιλέξει να αιτηθεί για την χορήγηση άδειας για την παροχή του «Στοιχήματος» μέσω διαδικτύου κατά την Περίοδο Παράτασης, ανταγωνιζόμενος τρίτους αδειούχους βάσει του Ν. 4002/2011, ο ΟΠΑΠ θα υπάγεται στον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια και στον κατ’ αποκοπή φορολογικό συντελεστή του 10% επί των κερδών των παικτών.
4. Εάν είναι έτσι, πώς δικαιολογείται το φορολογικό πλεονέκτημα που παραχωρείται στον ΟΠΑΠ; Τούτο σημαίνει ότι ενεργοποιούνται και τα άρθρα 6-8 της Προσθήκης; Η επιβολή του άρθρου 6 εξαλείφει πλήρως αυτό το πλεονέκτημα; Εάν ναι, εξηγήστε λεπτομερώς πώς θα εφαρμοστεί στην πράξη αυτό το άρθρο, σε τέτοια περίπτωση.
Διαδικτυακή παροχή
Όπως προαναφέρθηκε, σύμφωνα με την Προσθήκη, η (εν δυνάμει) διαδικτυακή παροχή του παιγνίου του «Στοιχήματος» από τον ΟΠΑΠ κατά την Περίοδο Παράτασης δεν εμπίπτει στο Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ και συνεπώς θα διέπεται από την ίδια ακριβώς φορολογική μεταχείριση με οποιοδήποτε άλλο διαδικτυακό τυχερό παίγνιο εκτός μονοπωλίου. Κατά συνέπεια, η ύπαρξη φορολογικού πλεονεκτήματος για τον ΟΠΑΠ αποκλείεται από αυτή την άποψη.
Επίγεια παροχή
Ωστόσο, και το γεγονός ότι οι δραστηριότητες του ΟΠΑΠ για την επίγεια παροχή του «Στοιχήματος» δεν επιβαρύνονται με τον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια ή με τον κατ’ αποκοπή φορολογικό συντελεστή του 10% επί των κερδών των παικτών δεν σηματοδοτεί την ύπαρξη πλεονεκτήματος για τον ΟΠΑΠ, το οποίο να πληροί τα κριτήρια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ:
- Όπως επισημάνθηκε ανωτέρω, η ΕΔ θεωρεί ότι το πραγματικό και το νομικό καθεστώς του διαδικτυακού και του επίγειου «Στοιχήματος» δεν μπορεί να θεωρηθούν συγκρίσιμα κατά την Περίοδο Παράτασης. Συνεπώς, οι φορολογικές διαφορές μεταξύ του διαδικτυακού και του επίγειου «Στοιχήματος» κατά την Περίοδο Παράτασης δεν συνιστούν επιλεκτικό πλεονέκτημα κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ.
[1] Στο άρθρο 26 του Ν. 4002/2011 προβλέπεται ότι οι φορολογικές διατάξεις του νόμου δεν εφαρμόζονται για τα παίγνια για τα οποία έχει χορηγηθεί άδεια στον ΟΠΑΠ. Όπως αναφέρεται στην απάντηση του ερωτήματος 5 ανωτέρω, η Προσθήκη παρατείνει την άδεια του ΟΠΑΠ μόνο για την επίγεια διεξαγωγή του «Στοιχήματος» (κατά την Περίοδο Παράτασης). Για το διαδικτυακό «Στοίχημα» δεν έχει χορηγηθεί άδεια στον ΟΠΑΠ για την Περίοδο Παράτασης. Συνεπώς, κατά την Περίοδο Παράτασης το διαδικτυακό «Στοίχημα» διέπεται από τις φορολογικές διατάξεις του Ν. 4002/2011.
- (συμπεριλαμβανομένου του επίγειου και του διαδικτυακού «Στοιχήματος» κατά την Περίοδο Παράτασης) δικαιολογείται, καθώς «προκύπτει από τη φύση ή την οικονομία του συστήματος στο οποίο εντάσσονται τα μέτρα».[1]
- Ακόμη και εάν η Επιτροπή εσφαλμένα καταλήξει σε διαφορετικό συμπέρασμα, η ΕΔ δηλώνει ότι το γεγονός ότι η επίγεια παροχή του «Στοιχήματος» εκ μέρους του ΟΠΑΠ δεν επιβαρύνεται με τον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια δεν παρέχει πλεονέκτημα στον ΟΠΑΠ, καθώς η αντιπαροχή που καταβάλλει ο ΟΠΑΠ βάσει της Προσθήκης συνεπάγεται την ίδια οικονομική επιβάρυνση για τον ΟΠΑΠ όπως εάν του επιβαλλόταν ο φόρος επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια.[2]
- Τέλος, όπως εξηγείται στη συνέχεια, ο αντισταθμιστικός μηχανισμός των άρθρων 6-8 της Προσθήκης σημαίνει ότι σε περίπτωση που στο επίγειο «Στοίχημα» επιβληθεί φόρος 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια, τμήμα της αντιπαροχής που καταβάλλει ο ΟΠΑΠ για την παράταση του Αποκλειστικού του Δικαιώματος θα συνιστά προκαταβολή του εν λόγω φόρου επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια.
Εφαρμογή των άρθρων 6-8 της Προσθήκης
Καθαυτό το γεγονός ότι η διαδικτυακή — αλλά όχι η επίγεια — παροχή του παιγνίου του «Στοιχήματος» κατά την Περίοδο Παράτασης επιβαρύνεται με φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια και με φόρο παρακράτησης 10% επί των κερδών των παικτών κάτω των 100 ευρώ δεν σημαίνει ότι ενεργοποιούνται τα άρθρα 6-8 της Προσθήκης. Όπως προαναφέρθηκε, η ΕΔ θεωρεί ότι αυτές οι διαφορές ως προς τη φορολογία συνάδουν με το κοινοτικό δίκαιο.
Τα άρθρα 6-8 της Προσθήκης θα ενεργοποιηθούν μόνο σε περίπτωση επιβολής φόρου 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια στα παίγνια που καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ σύμφωνα με την Προσθήκη (όπως το επίγειο «Στοίχημα») «δυνάμει μελλοντικών νομοθετικών τροποποιήσεων ή ως αποτέλεσμα της εφαρμογής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Συνεπώς, η εφαρμογή των άρθρων 6-8 προϋποθέτει την ύπαρξη, είτε:
- νομοθετικής τροποποίησης που θα διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του φόρου 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια που προβλέπεται στο άρθρο 50 του Ν. 4002/2011 και στο επίγειο «Στοίχημα», είτε
- απόφασης αρμόδιου οργάνου που να ορίζει ότι το δίκαιο της ΕΕ επιβάλλει την υπαγωγή του επίγειου «Στοιχήματος» στον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια.
Πάντως, πρέπει να σημειωθεί ότι τα άρθρα 6-8 της Προσθήκης δεν ενεργοποιούνται σε περίπτωση επιβολής φόρου παρακράτησης 10% επί των κερδών των παικτών κάτω των 100 ευρώ και δεν προβλέπουν δικαίωμα αποζημίωσης του ΟΠΑΠ σε περίπτωση επιβολής τού εν λόγω φόρου σε παίγνια που καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ.
Επιβολή και πρακτική εφαρμογή του άρθρου 6 της Προσθήκης
Πρέπει να επισημανθεί ότι όσον αφορά το «Στοίχημα», σε περίπτωση ενεργοποίησης του άρθρου 6 της Προσθήκης, η επίγεια παροχή του παιγνίου του «Στοιχήματος» θα έχει ήδη επιβαρυνθεί με τον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια, δεδομένου ότι αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου 6 (βλ. ανωτέρω). Έτσι, τυχόν πλεονέκτημα του ΟΠΑΠ από την φορολόγηση του επίγειου «Στοιχήματος» (έναντι του διαδικτυακού «Στοιχήματος») θα έχει ήδη εξαλειφθεί κατά την ενεργοποίηση του αντισταθμιστικού μηχανισμού.
[1] Για παράδειγμα, βλ. την απόφαση του ΔΕΕ της 15ης Νοεμβρίου 2011 στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-106/09 και C-107/09 Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Βασίλειο της Ισπανίας κατά Government of Gibraltar και Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας, παρ. 145.
[2] Βλ. σχετικά την απάντηση της ΕΔ της 2ας Δεκεμβρίου 2011 στην καταγγελία της RGA, ενότητα II.3(δ).
Το άρθρο 6 προβλέπει ότι ο επιβαλλόμενος φόρος επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια θα αφαιρείται από την αντιπαροχή που οφείλει ο ΟΠΑΠ σύμφωνα με το άρθρο 3 της Προσθήκης, δηλαδή από τα τέλη της άδειας[1]:
«... η αντιπαροχή της παραγράφου 3 μειώνεται κατά το ποσό της συμμετοχής του Δημοσίου που επιβάλλεται από την ως άνω νομοθετική τροποποίηση έως το 80% της αντιπαροχής…» (βλ. άρθρο 6 της Προσθήκης).
Το άρθρο αυτό λειτουργεί ως εξής:
- απόφαση της ΕΕ ή νομοθετική τροποποίηση οδηγεί σε υποχρέωση του ΟΠΑΠ για την καταβολή φόρου 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια για την παροχή του επίγειου «Στοιχήματος». Έτσι, ο ΟΠΑΠ θα καταβάλλει τον εν λόγω φόρο από την αρχή της Περιόδου Παράτασης.
- Για την αποφυγή διπλής καταβολής[2], η ΕΔ επιστρέφει στον ΟΠΑΠ το τμήμα των τελών της άδειας που αντιστοιχεί στον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια υπολογιζόμενο επί των προβλεπόμενων εσόδων από την παροχή του επίγειου «Στοιχήματος» κατά την Περίοδο Παράτασης (συν τόκους).
Έτσι, ο αντισταθμιστικός μηχανισμός απλώς προστατεύει τον ΟΠΑΠ από την υποχρέωση διπλής καταβολής και σε καμία περίπτωση δεν συνιστά υπεραντιστάθμιση υπέρ του ΟΠΑΠ.
Επιπλέον, ο μηχανισμός του άρθρου 6 περιορίζεται από ανώτατο όριο που αντιστοιχεί στο 80% του τέλους της άδειας.
Όσον αφορά την εφαρμογή του μηχανισμού στην πράξη: εάν ο προβλεπόμενος φόρος 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια επιβληθεί στο επίγειο «Στοίχημα» (ενεργοποιώντας τον μηχανισμό), στο άρθρο 50, παράγραφος 5 του Ν. 4002/2011 προβλέπεται ότι ο εν λόγω φόρος θα είναι πληρωτέος από τον ΟΠΑΠ ανά τρίμηνο. Σε αυτή την περίπτωση, ο ΟΠΑΠ οφείλει πρώτα να καταβάλει τον φόρο όπως προβλέπεται από το νόμο και στη συνέχεια μπορεί να αξιώσει αποζημίωση (στο ύψος του καταβληθέντος φόρου) κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 6 της Προσθήκης (και έως το ανώτατο όριο που προαναφέρθηκε). Όπως ορίζεται στο άρθρο 8, ως γενικός κανόνας, ο ΟΠΑΠ δεν δικαιούται να εισπράξει στην πράξη το ποσό που διεκδικεί ως αποζημίωση (το οποίο είναι άτοκο) — ο ΟΠΑΠ δικαιούται μόνο να συμψηφίσει την αξίωση αποζημίωσης έναντι των ληξιπρόθεσμων στο παρόν ή στο μέλλον φόρων, π.χ. του επόμενου τριμήνου (για το επίγειο «Στοίχημα» ή για τα VLT που επιβαρύνονται με τον φόρο 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια).
5. Μπορείτε να αναφέρετε την ακριβή νομική βάση στην Προσθήκη που προβλέπει τη δυνατότητα προσφοράς του παιγνίου του «Στοιχήματος» μέσω διαδικτύου από τρίτους μετά το 2020; Εάν είναι αναγκαίο, προσκομίστε αντίγραφο της διάταξης.
Με το άρθρο 2 της Προσθήκης παρατείνεται η άδεια του ΟΠΑΠ και το Αποκλειστικό του Δικαίωμα για όλα τα 13 παίγνια όταν διεξάγονται επίγεια και μόνο για τα 12 παίγνια (εξαιρουμένου του «Στοιχήματος»), όταν διεξάγονται διαδικτυακά.
Στο άρθρο 26 του Ν. 4002/2011 προβλέπεται ότι (εξαιρουμένων των διατάξεων που αφορούν την Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων και την εμπορική επικοινωνία), ο Ν. 4002/2011 δεν εφαρμόζεται για τα παίγνια για τα οποία έχει χορηγηθεί άδεια στον ΟΠΑΠ. Για το διαδικτυακό «Στοίχημα» δεν έχει χορηγηθεί άδεια στον ΟΠΑΠ για την Περίοδο Παράτασης. Συνεπώς, κατά
[1] Δηλ. από το εφάπαξ ποσό των 375 εκατ. ευρώ και από τη συμμετοχή του Δημοσίου στο 5% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια.
[2] Όπως αναφέρεται στην απάντηση της ΕΔ στην καταγγελία της RGA, στο πλαίσιο μιας αποκλειστικής άδειας, μια πρόσθετη φορολογική επιβάρυνση συνεπάγεται άμεσα την ισόποση μείωση των μελλοντικών εσόδων, που με τη σειρά της αντικατοπτρίζεται ταυτόσημα στη (χαμηλότερη) εύλογη αξία της αποκλειστικής άδειας ή της παράτασής της.
την Περίοδο Παράτασης (που ξεκινά στις 13 Οκτωβρίου 2020), ο Ν. 4002/2011 ισχύει πλήρως για το διαδικτυακό «Στοίχημα».
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι κατά τη διάρκεια της Περιόδου Παράτασης, το διαδικτυακό «Στοίχημα» είναι ανοικτό για τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις που, όπως κι ο ΟΠΑΠ, θα πρέπει να αιτηθούν για τη χορήγηση άδειας σύμφωνα με τον Ν. 4002/2011.
III. Αξιολόγηση της Deloitte
Στα στοιχεία που προσκομίσατε επισημάνατε ότι η αντιπαροχή που είναι πληρωτέα από τον ΟΠΑΠ σύμφωνα με την Προσθήκη βασίζεται στην εύλογη αγοραία αξία της παράτασης, βάσει αποτίμησης που διενεργήθηκε από την Deloitte. Αυτή η αντιπαροχή λαμβάνει υπόψη την αξία ενός υποθετικού φόρου 30% επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια.
- 6. Από αυτή την άποψη, σε ποιο βαθμό λαμβάνεται υπόψη στην εκτίμηση η εξαίρεση από τον φόρο του 10% για τα κέρδη των παικτών κάτω των 100€ στα παίγνια που διεξάγει ο ΟΠΑΠ;
Η Deloitte έχει πληροφορήσει την ΕΔ ότι δεδομένου ότι ο φόρος επί των κερδών επιβαρύνει τους παίκτες, δεν επηρεάζει τον υποθετικό φόρο επί των μεικτών εσόδων από τυχερά παίγνια του ΟΠΑΠ, ούτε την εκτίμηση της αξίας της παράτασης του Αποκλειστικού Δικαιώματος του ΟΠΑΠ. Για την αποφυγή αμφιβολιών, η ΕΔ απηύθυνε ερώτημα στην Deloitte μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 26 Ιανουαρίου 2012, για να επιβεβαιώσει i) ότι η Deloitte είχε πλήρη γνώση των διαφορών στη φορολόγηση των κερδών των παικτών (δηλ. ότι τα παίγνια που προσφέρονται από τρίτους διαδικτυακούς παρόχους στο διαδικτυακό τμήμα της αγοράς εκτός μονοπωλίου θα επιβαρύνονται με κατ’ αποκοπή φόρο παρακράτησης 10% επί όλων των κερδών των παικτών, ακόμη και κάτω των 100 ευρώ, ενώ τα κέρδη των παικτών από τα αποκλειστικά μονοπωλιακά παίγνια του ΟΠΑΠ είναι αφορολόγητα έως το ποσό των 100 ευρώ, τα κέρδη άνω των 100 ευρώ φορολογούνται με συντελεστή 10% και τα κέρδη πάνω από 1.000 ευρώ φορολογούνται με συντελεστή 15%) και ii) ότι αυτές οι διαφορές στην φορολόγηση των κερδών των παικτών δεν επηρεάζουν την εκτίμηση της αξίας της παράτασης του Αποκλειστικού Δικαιώματος το ΟΠΑΠ.
Η Deloitte απάντησε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 26 Ιανουαρίου 2012 τα εξής:
«Όντως, επιβεβαιώνουμε ότι έχουμε λάβει γνώση της διαφοράς στην φορολόγηση και ότι βάσει της μεθοδολογίας και των υποθέσεων που εφαρμόσαμε κατά την άσκηση της αποτίμησης που διενεργήσαμε, το τελικό αποτέλεσμα δεν έχει επηρεαστεί από το εν λόγω φορολογικό ζήτημα. Αυτό το φορολογικό ζήτημα μπορεί ενδεχομένως να επηρεάσει τη συνολική συμπεριφορά των καταναλωτών, αλλά για τον σκοπό της αποτίμησης που διενεργήσαμε, αυτή η μικρή διαφορά στους φορολογικούς συντελεστές δεν επηρεάζει τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της αποτίμησής μας.»
Κατά συνέπεια, στην αποτίμηση της Deloitte έχουν ληφθεί υπόψη οι διαφορές στην φορολόγηση των κερδών των παικτών, αλλά κατά την άποψη του ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα (Deloitte), αυτές οι διαφορές δεν επηρεάζουν την εκτίμηση της αξίας του Αποκλειστικού Δικαιώματος.
- 7. Στην εν λόγω εκτίμηση συνυπολογίζεται η αποτίμηση των 13 παιγνίων που τελούν υπό το μονοπώλιο του ΟΠΑΠ; Φαίνεται ότι η αντιπαροχή που προκύπτει από την αποτίμηση της Deloitte αναφέρεται μόνο σε 9 παίγνια [πρβλ. Deloitte Study, Independent Valuation in Relation with the Potential Extension of OPAP S.A.'s Exclusivity Right (Μελέτη της Deloitte, ανεξάρτητη αποτίμηση σχετικά με την σχεδιαζόμενη παράταση του δικαιώματος αποκλειστικότητας της ΟΠΑΠ Α.Ε.), 26 Σεπτεμβρίου 2011 – Τελική Έκθεση, σελ. 3-4). Παρακαλείστε να επιβεβαιώσετε ότι έχουν ληφθεί υπόψη και τα 13 παίγνια στην αποτίμηση της αντιπαροχής;
Στις σελ. 3-4 (ενότητα 3.5) της αποτίμησης της Deloitte απαριθμούνται τα εννέα (9) παίγνια που διατίθενται επί του παρόντος, από το σύνολο των 13 παιγνίων που καλύπτονται από το Αποκλειστικό Δικαίωμα του ΟΠΑΠ, δηλ. τα «ΠΡΟΠΟ», «ΛΟΤΤΟ», «ΠΡΟΤΟ», «ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ», «ΤΖΟΚΕΡ», «ΣΤΟΙΧΗΜΑ», «SUPER 3», «EXTRA 5» και «ΚΙΝΟ». Από την άλλη, όπως προαναφέρθηκε, τα τέσσερα (4) παίγνια, «SUPER 4», «BINGO LOTTO», «Προγνωστικά Αγώνων Μπάσκετ» και «Προγνωστικά Αγώνων Ομαδικών Αθλημάτων», δεν διατίθενται ακόμη.
Αν και η Deloitte έλαβε υπόψη και τα 13 αποκλειστικά παίγνια, δεν διατύπωσε υποθέσεις για τυχόν μελλοντικά έσοδα από τα εν λόγω τέσσερα παίγνια που επί του παρόντος δεν διατίθενται (κατά την κρίση της Deloitte και βάσει των στοιχείων που εξέτασε κατά την πορεία της ανάλυσης, δεν ήταν δυνατή η πρόβλεψη ως προς το εάν και πότε θα διατεθούν στην αγορά από τον ΟΠΑΠ στο μέλλον).
